Măng cụt (Garania Mangostana Linn) thuộc cây ăn quả nhiệt đới, được trồng nhiều ở Thái Lan, Mã Lai, Phi Luật Tân, Indonesia và Việt Nam. Măng cụt loại trái cây được xem như là nữ hoàng của cây ăn trái nhiệt đới, bởi lẽ dáng trái đẹp và chứa nhiều chất bổ dưỡng. Giá bán tại chợ Nhật Bản lên đến 3 USD/trái (trọng lượng > 80g), còn ở Thái Lan 2 USD/kg.
Ở Thái Lan, năm 1990 đã xuất khẩu được 1482 tấn trái thì đến 1993 Thái xuất khẩu đến 2652 tấn, diện tích trồng măng cụt ở Thái năm 1994 là 34127ha. Tuy vậy, sản xuất trái đúng tiêu chuẩn mới là quan trọng, nghĩa là trái phải có trọng lượng > 80g, vỏ trái đẹp và thịt trái măng cụt ở Việt Nam chỉ cho trái khi cây trồng 8 – 10 tuổi hay lâu hơn nữa tùy vào phương pháp chăm sóc. Sau đây là quy trình chăm sóc cây măng cụt nhằm mục đích cây cho trái vào lúc đạt 4 – 5 năm tuổi đối với cây trồng từ hạt (cây con 2 năm tuổi trong vườn ươm) và nhiều trái trọng lượng > 80g để có thể xuất khẩu.
Kỹ thuật trồng và chăm sóc:
1. Nơi trồng: Cây măng cụt có thể sinh trưởng phát triển ở nhiều loại đất khác nhau nhưng tốt nhất là ở đất sét giàu hữu cơ. tầng canh tác dày, thoát nước tốt và gần nguồn nước tưới.
Măng cụt là loại cây đòi hỏi khí hậu nhiệt đới và nhiệt độ cao, ẩm độ cao, lượng mưa dồi dào.
2. Giống: Do măng cụt là loại cây có hạt bất thụ phát triển từ phôi cái, nên cây trồng từ hạt cũng có đặc tính giống như cây mẹ. Cây măng cụt Việt Nam và Thái Lan chỉ có một giống, do đó nhà vườn nên mua giống của Việt Nam để ít tốn kém.
3. Nhân giống
– Trồng bằng hạt: Chọn hạt to (trọng lượng hạt > 1g) và ươm hạt trong môi trường tro trấu hoặc mụi sơ dừa. Khi cây con đạt 4-5 tháng tuổi mới chuyển sang bầu, đến khi cây được 1 tuổi lại chuyển cây sang bầu to hơn, lúc này bầu phải có kích thước 25cm x 45cm để rễ măng cụt phát triển thuận lợi trong năm thứ 2. Cả hai giai đoạn này cần chọn vật liệu thoát nước tốt, giàu dinh dưỡng làm bầu cho cây, có thể dùng hỗn hợp như sơ dừa – phân bò – đất = 3-1-1, tưới nước đều đặn và che mát cho cây. Cần tưới nhẹ phân 2 tháng/lần theo công thức N-P-K = 15-15-15, kết hợp thuốc trừ sâu, thuốc trừ bệnh nấm giúp cây phát triển tốt.
* Cách pha trọng lượng phân để đạt tỷ lệ N-P-K=15-15-15.
· Urê (46% N): 3,2kg
· Super lân (16,5% P2O5): 9kg
· Kali (50% K2O): 3kg và cứ theo tỷ lệ này mà pha trộn đến khi đủ lượng cần thiết.
– Ghép ngọn: Chọn cây 2 năm tuổi để làm gốc ghép và chọn cành tương xứng với gốc ghép ở những cây đã cho trái để làm cành ghép (cành ghép có 3-4 cặp lá), ghép theo kiểu nêm rồi dùng bao nilon bọc kín cành ghép và nơi ghép. Sau khi ghép xong cần giữ trong nhà có che bóng và chăm sóc như trường hợp cây ươm hạt, sau 2-3 tháng mới đưa ra ruộng sản xuất. Trồng bằng cây ghép cây sẽ cho trái khi đạt 5-6 năm tuổi tùy vào cách thức chăm sóc. Các kết quả nghiên cứu ở Mã Lai cho thấy cây ghép có tỉ lệ cây chết sau khi trồng cao hơn cây trồng hạt. Trọng lượng trái và số trái của cây ghép thấp hơn cây trồng hạt. Tóm lại, cây măng cụt trồng bằng hạt tốt hơn cây ghép.
4. Khoảng cách trồng: Nên trồng măng cụt với khoảng cách 6-7m/cây theo kiểu hình vuông. Mặc dù trồng dày nhưng tàn cây không được giáp nhau, do đó phải tỉa cành tạo tán sớm và thường xuyên cho cây sau mỗi vụ thu hoạch.
5. Chuẩn bị hố trồng: Hố được đào với kích thước 0,6m x 0,6m x 0,6, bón lót 5-10kg phân chuồng hoai kết hợp với 200g phân N-P-K/gốc.
6. Đặt cây con: Khi cây con đạt tiêu chuẩn mới đưa ra ruộng sản xuất (cây 2 năm tuổi và có khoảng 12-13 cặp lá). Đặt cây vào hố và lấp đất ngang mặt bầu, cắm cọc giữ cây khỏi đổ ngã và che bóng cho cây.
7. Che bóng: Măng cụt là cây ưu bóng, đặt biệt trong giai đoạn 1-4 năm đầu. Việc che bóng cho cây con là điều cần thiết (giảm bớt 50-60% ánh sáng), trong giai đoạn cây con phải dùng mái che, khi trồng cũng nên che mát cho cây bằng vật liệu hay trồng chuối xung quanh đến cuối năm thứ tư, trồng chuối cách gốc măng cụt ít nhất 1m.
8. Bón phân:
* Giai đoạn cây non: Mỗi năm nên bón 5 – 10kg phân chuồng hoai cho mỗi cây và phân vô cơ theo công thức N-P-K = 15 – 15 – 15 ở giai đoạn cây chưa cho trái như sau:
| Tuổi cây (năm) | Liều lượng (kg/cây/năm) | Số lần bón (lần/năm) |
| 1 | 0,5 | 2->4 |
| 2 | 1 | 2->4 |
| 3 | 1,5 | 2->4 |
| 4 | 2 | 2->4 |
* Giai đoạn cây cho trái: Phân bón được áp dụng làm 3 lần như sau:
Lần 1: Ngay sau khi thu hoạch xong, cần tỉa cành và bón phân theo công thức:
N-P-K = 20-20-20 kết hợp với 10-20kg phân chuồng hoai cho mỗi cây. Pha trộn để đạt đúng với công thức: N-P-K = 20-20-20:
· Urê (46%N) = 4,3kg
· Super lân (16,5% P2O5) = 12,1kg.
· Kali (50% K2O) = 2kg
Lần 2: Trước khi ra hoa 30 – 40 ngày bón phân vô cơ theo công thức N-P-K = 8-24-24. Pha trộn để đạt đúng với công thức N-P-K = 8-24-24:
· Urê (46%N) = 1,7kg
· Super lân (16,5% P2O5) = 14,5kg.
· Kali (50% K2O) = 4,8kg
Lưu ý: trong giai đoạn này tránh bón nhiều phân đạm vì sẽ kích thích ra lá mới làm chậm quá trình ra bông.
Lần 3: Bón lúc cây đậu trái xong (đường kính trái 2cm) phân vô cơ theo công thức:
N-P-K = 13 – 13 – 21
Pha trộn để đạt đúng với công thức N-P-K = 13 – 13 – 21:
· Urê (46%N) = 2,8kg
· Super lân (16,5% P2O5) = 7,8kg.
· Kali (50% K2O)= 4,6kg
– Ngoài ra có thể sử dụng phân bón lá có tỷ lệ: N-P-K = 20-20-20 phun làm 5 lần mỗi lần cách nhau 1 tuần bắt đầu từ tuần thứ 7 sau đậu trái.
– Liều lượng phân bón cho mỗi cây là tùy vào đường kính tán, tình trạng sức khỏe và tuổi cây. Đối với cây có đường kính tán 8m đang phát triển bình thường thì có thể bón 2-4 kg/cây/lần (tức 6-12kg phân hỗn hợp trong năm).
9. Tưới nước: Măng cụt là cây có nhu cầu nước rất lớn, nhất là vào giai đoạn cây con và giai đoạn cây mang trái vì sau khi trổ (tháng 12 dl) là thời kỳ không mưa. Nếu thiếu nước ở giai đoạn cây con thì cây chậm lớn, khi cây mang trái nếu thiếu nước thì trái nhỏ và giảm phẩm chất. Cần thiết phải tưới cách ngày cho cây giai đoạn trong giai đoạn sau khi trổ.
10. Tỉa cành tạo tán, cột cành: Mục đích tỉa cánh, lá là tạo sự thông thoáng cho cây để ánh sáng đến được tất cả các lá giúp quang hợp tốt, cắt bỏ những cành sống nhờ là những cành sống phía bên trong tán, hạn chế sự phát triển của rong rêu làm hại cây. Khi cây còn nhỏ cần tỉa bỏ cành dày đặc, cành vượt, cành đan chéo nhau… để tạo cho cây có tán cân đối sau này.
Khi cây cho trái vào mỗi cuối vụ trái cần tỉa bỏ cành bị sâu bệnh, cành già không còn khả năng cho trái, cành vô hiệu bên trong tán cây. Đặc biệt, phải tỉa ngắn lại những cành ở mặt ngoài tán, nhằm không cho tán cây giao nhau đồng thời kích thích cây ra đọt nhanh và nhiều hơn, công tác tỉa cành phải tiến hành trước đợt bón phân lần
11. Dụng cụ tỉa ở giai đoạn này là loại kéo lớn: Ở cây có cành phát triển tốt hoặc cành chạm đất, cần thiết phải dùng dây kéo cành lên trên, nhánh măng cụt giòn nên dùng dây nilon chắc kéo cành vào thân chính để tránh gãy nhánh.
Xử lý ra hoa sớm: Trái xuất khẩu ngoài tiêu chuẩn trọng lượng > 80g, màu sắc trái phải tươi láng. Muốn vậy, cần thiết phải thu hoạch đại bộ phận trái trước mùa mưa, nghĩa là phải làm cho cây măng cụt trổ hoa tháng 12 dương lịch và cây phải ra lá non từ tháng 8-9 dl.
Để đạt vụ trái sớm như mong muốn, sau khi thu hoạch xong cần tỉa cành, tạo tán, bón phân sớm cho cây để giúp cây ra lá non sớm hơn (8-9 dl). Trường hợp cây không ra lá non sau khi bón phân thì có thể phun Urê để kích thích ra lá (100-200g/20 lít nước). Khi đọt non đã đạt 9-10 tuần tuổi, tiến hành tạo khô hạn cho cây khoảng 3-4 tuần. Khi lá non có biểu hiện héo, hoặc đọt non bị mốp lại thì tưới thật đẫm, chỉ 1-2 lần để kích thích cây ra hoa. Nếu cây không ra hoa thì tiến hành tạo khô hạn trở lại. Giai đoạn trổ hoa cần tưới nước cách ngày để giúp hoa, trái phát triển tốt.
Thu hoạch bảo quản – năng suất: Hái lúc trái có màu hồng, khi hái phải thật cẩn thận và giảm đến mức thấp nhất sự xây xát và va chạm mạnh trên trái, nên dùng dụng cụ để hái trái.
· Bảo quản ở 2oC giữ được 21 ngày nhưng nếu chứa trong túi plactic kín sẽ giữ được 49 ngày.
· Bảo quản ở 13oC: chứa trái trong túi plastic có đục lỗ sẽ giữ được 28 ngày.
Nếu trồng măng cụt được nhiều trái đạt tiêu chuẩn xuất khẩu, thu hoạch sớm, mỗi cây chỉ cần đạt 80 kg trái thì cây măng cụt mang lại hiệu quả kinh tế rất khá cho nhà vườn. Do cây măng cụt có tiềm năng xuất khẩu rất lớn, trung tâm Cây ăn quả Long Định mong bà con làm vườn ở Lái Thiêu, Chợ Lách sớm củng cố lại vườn măng cụt của mình và mở thêm diện tích trồng mới, tăng thu nhập gia đình và làm giàu cho đất nước.