1. Đặc Tính Thực vật :
Sa-Pô có nguồn gốc ở Trung mỹ, mọc từ Mexico đến West Indies,và hiện được trồng rộng rãi tại Nam Mỹ, Indonesia, Philippines,Việt Nam và các nơi khác thuộc nhiệt đới thấp.
Cây Sa-pô do một vị Linh Mục Thừa Sai Pháp nhập từ Philippines và đã trồng cây đầu tiên tại Cái Mơn.
Sa-Pô thuộc họ Sapotaceae,tên khoa học Manilkara Zapota,Linn.Van Royen (tên cũ Achras Zapota,Linn.).Họ này có loài Manilkara Kauki (Linn)Dub.cũng cho trái ăn rất ngon.Từ” Sa-pô”.
Bắt nguồn từ tiếng pháp Sapotille và “Sapodilla” của tiếng Anh.
1.1. Thân, lá :
Thân Sa-Pô có nhiều nhánh, nhưng chúng chậm phát triển.
Cây cho lá hầu như xanh quanh năm.
Thân cao trung bình (10-15m), nhưng nếu mọc tốt có thể cao đến 20m.
Vỏ thân màu nâu sậm, dày xù xì.
Cây cho tán tròn hay đa dạng tùy giống.Các giống Sa-Pô trồng ở Đồng bằng sông cửu long (ĐBSCL) thường cao 3m,tán rộng 1,3-1,6m sau 3 năm và cao 6-8m,tán 6-8m sau 10 năm ;trên 10 năm cây ít cao thêm nhưng có tán rộng đến 10m.
Lá nguyên, dài, dày, bóng, mọc xen và tạo thành chùm ở ngọn các nhánh nhỏ.
Lá màu vàng nâu khi còn non và xanh xậm khi già.
Kích thước lá từ (3,5-15,0cm) x (1,5-7,0cm), với cuốn ngắn (1,0-3,5cm).
Lá Sa-Pô xiêm có kích thước (10-14cm) x (3,5-5,2cm) với cuốn dài 1,0-1,7cm.
1.2. Hoa:
Hoa Sa-Pô nhỏ, trắng, không mùi, có long tơ mặt ngoài, dài 6-8cm, đường kính khi nở 0-1,5cm, cuống mảnh khảnh (dài 1-2cm).
Hoa mọc tập trung hay đơn độc từ nách lá nơi gần ngọn nhánh.
Hoa có cánh dính liền ở đáy,dạng hình chuông hoặc phình ở đáy, trắng chia thành 6 thùy.
Bộ nhị đực gồm 6 tiểu nhị cao thấp không đều với bao phấn màu vàng nâu.
Nhụy cái gồm bầu noãn mang vòi nhụy với nuốn, mọc ló bên trên hoa.
Sa-Pô chỉ ra hoa ở các nách lá của chồi non trên các nhánh nhỏ.
Khi trổ, các hoa bên dưới sẻ phát triển và nở trước,rồi các hoa bên trên nỡ dần lên.Thời gian từ khi xuất hiện mầm hoa đến khi hoa nở khoảng 47-58 ngày (trung bình 52 ngày).
Thông thường, mổi chùm hoa trổ khoảng 6 ngày thì xong.
Hoa bắt đầu nở khoảng 3 giờ chiều và nở hoàn toàn lúc 1 giờ trưa hôm sau.
Thời điểm thụ phấn từ 8 giờ sáng đến 5 giờ chiều, nhưng thường nhất lúc 10-11g30.
Hoa bất thụ có màu nâu và rụng sau 7 ngày.
Ở một số giống Sa-Pô (như Sa-Pô xiêm), do nuốm nhận phấn trễ nên hoa thường phải nhận phấn từ các hoa khác (trên cùng hay khác cây), phấn lại có tỷ lệ bất thụ cao trên cùng giống nên phải trồng xen với các giống khác (thường là giống địa phương) để cung cấp thêm phấn, giúp tăng tỷ lệ đậu trái.
1.3. Trái:
Từ 2 tuần sau khi thụ phấn,bầu noãn đã phát triển thành dạng trái.Trái chín 4-6 tháng sau khi trổ, tùy giống và điều kiện canh tác.
Tại vùng (ĐBSCL), Sa-Pô ra hoa từ tháng 5-11dl (tập trung vào tháng 7-9dl) và mùa trái chín từ tháng 1-5dl.
Trái Sa-Pô hình cầu hay hơi dài.
Kích thước thay đổi tùy giống (dài 3,0-9,5cm,đường kính 3-8cm, nặng 50-250g), màu đỏ mốc hay vàng nâu khi chín.
Một vài giống cho trái nặng đến 700g.
Vỏ trái mỏng, được bao phủ bởi một lớp phấn nâu, lớp này bị tróc loang lổ khi trái chín.
Thịt trái có màu vàng đến nâu đỏ, mềm mọng nước, thơm ngon, ngọt, sớ thịt mịn hay thô (cát) tùy giống.
Trái non chứa nhiều mủ trắng, lượng mủ này giảm dần khi trái già.
Trái có 0-10 hột(thường từ 1-4).
Hột dẹp, màu nâu sậm hay đen bóng, có ngạnh bén với vỏ cứng dày 0,6-1,5mm.